Putcorrosie in lagers

[Jeroen Zuiderwijk]

Zojuist vond ik een duidelijk voorbeeld van put corrosie tijdens de restauratie van een transportfiets. Dus ik heb wat onderzoek gedaan om dit fenomeen en de gevolgen beter te begrijpen. Dus dat deel ik gelijk even. Als iemand hier fouten in zie of aanvullingen op heeft dan hoor ik het graag.

Put corrosie in lagers, wat met name voorkomt in de conussen (maar soms ook de kogels en cups), wordt veroorzaakt wordt door metaalmoeheid. Door de continu wisselende belasting van de kogels op de baan van de conus met iedere wenteling, en de hoge belasting door het kleine contactoppervlak ontstaat vermoeiing (microscopische haarscheurtjes) in het oppervlak, waardoor uiteindelijk stukjes metaal uitbreken en putjes vormen. Dit is dus geen vorm van corrosie door roest, maar slijtage door metaalvermoeheid.

Typisch voor iedere transportfiets, bakfiets die ik uitelkaar heb geschroeft is dat alle lagers kompleet droog staan. Nu draait alles nog redelijk ok als er geen smering is, maar juiste smering helpt wel om de levensduur van lagers drastisch te verlengen, omdat het de belasting wat gelijkmatiger verdeelt. Het verbaasd me daarom dat zoveel lagers nog in zo'n goede conditie verkeren ondanks waarschijnlijk tientallen jaren droog de hebben gedraait, en dit de eerste is met een dergelijke putcorrosie. Putcorrosie ben ik dan wel veel in (moderne) trappers tegengekomen.

Het beschadigde oppervlak is vrijwel niet te herstellen. Je kunt de putten nergens mee vullen om de loopbaan functioneel mee te herstellen. Ook in het loopvlak waar nog geen putten zijn, is er zeker wel vermoeiingsschade aanwezig. De enige methode om dit te repareren is om beschadigd metaal weg te nemen, en daarmee ook de loopbaan te verschuiven. Dit kan alleen binnen de geharde laag. Dus als je een conus hebt met een zeer dunne geharde laag, dan is er niet veel speelruimte. Eenmaal door de harde laag, dan zit je in het zachte ijzer, en slijt de lager zeer snel. Maar als de put corrosie ernstig is, is het wellicht een methode om de levensduur van beschadigd lager te verlengen. Dat is geen makkelijk werk, omdat je de loopbaan perfect cirkelvormig moet houden, de juiste hoek in contact met de kogels en het spiegelglad moet afwerken. Dit doe je dus niet even met een dremel uit de losse hand. Ook niet met vijlen, want daarvoor is het oppervlak te hard. Werkt de vijl wel, dan ben je al door de harde laag heen en is de as zowiezo op. Een (oude) vijl is dus ook een goede test om te zien of de harde laag nog overal aanwezig is na herstel. Als de vijl niet bijt, dan is het oppervlakte hard.

[Maarten Waarlé]

Hallo Jeroen,

Goed gedacht en goed geschreven dit over de putcorrosie.
Ik zelf heb nooit over de oorzaken nagedacht of kwam niet verder dan te constateren dat het versleten was.
Maar metaalmoeheid door wisselende belasting vind ik wel
een aannemelijke verklaring.

Over het repareren van beschadigde lagers geschreven; ik slijp bij nagenoeg iedere restauratie lagers na.
Ik doe dat met de conus in de draaibank en een boormachine met slijpsteen in het beitelsupport.
De beschadigingen zijn in veel gevallen erg ondiep en
ontstaat er na even slijpen een glad oppervlak.
De harding is in veel gevallen dieper dan dat wat je er af slijpt.
En als je de slijp richting het zelfde neemt als de richting waarin een conus afgesteld kan worden dan blijft de kogelmaat het zelfde. Zelfs ovaal gesleten lagers krijg ik weer zuiver rond.
Bij geen enkele fiets heb ik na korte tijd een toegenomen speling moeten constateren. Dat zou je verwachten als het staal van je lagers te zacht is geworden.

Over de dikte van harding; Ik heb eens een tijd geleden een display terugtrap naaf willen maken en daartoe een naafhuls door midden gezaagd.
Ik herinner me dat vanaf de buitenkant het lekker op schoot tot
ik zo`n anderhalve mm van de binnenkant af was. Het zagen werd steeds lastiger en tenslotte gebeurde er niets meer.Ik kwam niet verder meer. Het leerde me dat de harding en redelijke dikte betrof en dat het echt niet zo is dat het maar een paar 10e mm is wat aanvaardbaar hard is.
Slijpen is derhalve een aanvaardbare oplossing bij restauraties.

Groeten,
Maarten

[Jeroen Zuiderwijk]

Dank je voor je input Maarten. Dat is precies wat ik van plan was om de conus te herstellen. En ook fijn dat er mogelijk best nog wel wat vlees zit in de conus. Het gaat om een trapas van een transportfiets. Die zijn schaars, helemaal NOS exemplaren. Een trapas kunnen herstellen is daarom praktisch een nieuw leven geven aan een transportfiets.