Facile gekocht in de USA, restauratieverhaal

[maartenB]

Afgelopen winter kocht ik via e-mail en telefoon een Facile in de USA. Dat is een in Engeland gemaakte 'highwheel safety', een wat veiliger variant van de hoge bi. Mijn fiets zal uit de periode 1880-1885 zijn. Ze zijn in vergelijking met een hoge bi vrij klein. De mijne heeft een 42 inch voorwiel en een 22 inch achterwiel, wat dan weer wel groot is vergeleken met een hoge bi.

In feite was de Facile een poging om de fiets veiliger te maken voor de fiets met kettingaandrijving (safety) echt doorbrak. Daarmee is de fiets vol familie van de fiets die Maarten Waarlé nu restaureert: de Singer Xtra ordinary.
Link: https://www.oudefiets.nl/forum/37/5401

De facile is goed gebruikt, maar de meeste onderdelen zijn er nog. Mijn doel is de fiets weer rijdbaar en toonbaar te maken.

Nadat de fiets een paar weken terug eindelijk in nederland kwam, dankzij Gertjan Moed van Velorama en Simon van Erp van Bikes to Remember, moest ik even slikken. Werkelijk elk lager op de fiets had enorme speling. En er zitten er nogal wat op.

[maartenB]

Absoluut het goede nieuws was dat de kogellagers (dubbel kogellager op de voorwielas, normaal afstelbaar kogellager op de achteras en een Bown lager op de plek waar normaal het pedaal zit), wel allemaal speling hebben maar ook gaaf en regelmatig gesleten loopvlakken voor de kogels.
Ik ben begonnen met de Bown lagers aan de cranks. Met nieuwe 1/4 inch kogels zoals erin zaten kreeg ik de speling net niet helemaal weg. Die zijn 6,35 mm. Ik heb via internet metrische 6,5 mm kogels gekocht en dat werkt perfect. Speling weg en lager weer te stellen.

In de deksels van de lagers staat nog vaag te lezen dat de lagers van Ellis zijn, dat was de maker van de Facile. Maar eigenlijk zijn de lagertjes van Bown, die had daar patent op.

[maartenB]

Iets anders wat ik al heb gedaan, gewoon omdat het zo leuk is, is het maken van de oliepotjes. Die horen op de achteras en op 2 glijlagers van de hefbomen. Er waren nog wat restanten van het onderste deel (het potje) aanwezig voor de maatvoering. Het model is vrij bekend en staat zelfs in advertenties uit die tijd.

Ik heb ze nagemaakt van messing, op de draaibank. Was wel wat oefenen, ik heb er wat extra gemaakt. Booral het boren van de 4 gaatjes in de dekseltjes was lastig want ik heb geen goede frees/boorstandaard.

Daarna (na het zoeken van tips op internet) de glanzende dopjes even in een flesje met een bodempje ammonia gehangen. En hopla, na 5 minuten zien ze eruit of ze er al 130 jaar opzitten!

Op de foto van het eindproduct staat helemaal rechts het enige dopje dat nog origineel is. Geheel links is het dekseltje verouderd.

[Maarten Waarlé]

Echt een lekker ding om eens aan te pakken Maarten.

En fijn dat de hoofdzaken er nog zijn en dat het op te lossen lijkt met de spelingen.

Ik kom snel eens kijken,
Maarten

[maartenB]

Ja inderdaad een leuk project en de meeste dingen zitten mee.

De hefbomen waarmee de aandrijving gebeurt hebben twee glijlagers, kennelijk vond men dat voor de op en neer gaande beweging voldoende. De slijtage was toch flink.

Ik heb het opgelost zoals je ook een te los zittende crank weer passend maakt op een trapas: bussen draaien.
Dus: het bestaande gat een millimeter of anderhalf uitboren, daar een op maat gedraaide bus in persen. Om die lekker te laten klemmen heb ik de arm verhit. Daarna past de bus er precies in. Na afkoelen zit de bus moervast. Het fijne is dat je die bus desnoods later nog eens kunt vervangen.
De asjes die door de gaten lopen waren ovaal. Ook daar heb ik iets van een halve millimeter afgedraaid om ze weer rond te krijgen. Zo hou je een bus over van ca 1 mm wanddikte. Om die van binnen perfect recht te krijgen heb ik hem nog opgezuiverd, met enkel boren krijg ik toch altijd een heel licht conisch gat, aan de ene kant 1-10e of 2/10e mm ruimer dan aan de andere kant.

busje is gedraaid

het inpersen in de (verwarmde) arm

hier zie je het budje erdoor steken

[Maarten Waarlé]

Mooi Werk hoor.
Die instelbare ruimers zijn super zolang ze scherp zijn.
Wat ik wel irritant vind is dat er 5 mesjes in zitten waardoor je nooit een diameter kan opmeten bij zo`n ding .Er zitten zogezegd geen twee mesjes tegenover elkaar.

Wat ik me nog afvroeg is of er ook diverse grootes zijn gebouwd van de Facile.
Of je ze ook in andere wieldiameters kon kopen en hoe hoog de grootste dan zou zijn geweest?


Groeten,
Maarten

[theodorus]

Voor zo ver ik het kan nazien hebben ze 6 uitvoeringen gehad.
The Facile special, extra special, ordinary , export,new special,boy,s.
The special werd gemaakt van 36 tot 48 inch.
The boy,s werd gemaakt in 30 inch
De andere in 42 inch.
ik heb dit uit Bicycles en Tricycles of the year 1886 Harry Hewitt Griffin
en Indispensable Handbook To The Safety Bicycle By Henry Sturmey

[maartenB]

op de site van Sterba staat een catalogus 1885 met de diverse modellen.
https://www.sterba-bike.cz/album/815/ca ... al?lang=EN

Dan zie je ook dat er modellen waren met en zonder kogellagers, maar ook met tangentiale spaken (nooit gezien!)
Die van mij heeft de wat bredere banden en is daarmee een Special Facile no.2.

Die van Velorama heeft smalle banden en geen kogellager op de crank, en is daarmee een Ordinary Facile no. 1.

Wielmaat gaat volgens de catalogus tot 46 inch, dus zelfs de grootste maat is nog behoorlijk klein.

[maartenB]

Al komen er niet veel reacties, ik ga toch maar weer even verder met mijn restauratieverhaal. Voor de stille meelezers dan maar.

Na het lagerwerk komen de naven aan de beurt. Eerst de achternaaf. Minder en kortere spaken en dus overzichtelijker om wat mee te oefenen. Er zijn 24 spaken nodig.
17 originele spaken heb ik kunnen redden en die gaan er straks weer in.
7 spaken zijn op enige manier vastgelast aan de naaf (met koper), afgebroken of ze ontbreken gewoon.
Bela Szekeres in Duitsland levert keurige spaken, net als de originele 3 mm dik, waar ik er nog een stel van heb liggen. Die gaan met schroefdraad M 3,5 in de naaf.
Link: http://www.historische-raeder.de/index.html

Waar de resten van de oude spaak nog in de naaf zaten heb ik die uitgeboord. Zaak is dan om zowel de naaf als de boor zeer goed te borgen, zodra er speling op zit breken de 2,9 mm boren af. Bij mij gebeurde dat één keer. Gelukkig kreeg ik de boor er weer uit - anders heb je een probleem.
Na het boren tappen van schroefdraad M 3,5. Ik heb daarvoor een drietraps setje tappen, dan zet je niet teveel kracht op de tapjes en breken die ook niet af. Er wordt telkens een beetje méér schroefdraad gesneden. Die tapjes kocht ik ooit op ebay Duitsland.

Bij enkele gaten was het gat te groot. Dat is al gauw als de originele spaak er uit is gelopen en daarom later vastgelast. Dan boor ik een 4 mm gat, tap M5 schroefdraad. Met tin soldeer ik er een messing schroef van M5 in. Afzagen en afvijlen en daarna kun je er weer prima een gat in boren/tappen voor de nieuwe spaak. Zo heb ik nu, na een paar avonden werk, de achternaaf weer goed.

2 M5 schroeven in de naaf gesoldeerd

Hier zie je nog dat het een reparatie is.

Mooi he, zo'n verweerd bronzen naafje van Bown?

[de rode]

een reactie van zo,n stille meelezer; ook al is dit is,, not my cup of tea ,,
ik verbaas mij steeds weer over je vakmanschap en geduld om deze antieke rijwielen te restaureren op een manier zodat alles echt authentiek lijkt