Vereniging De Oude Fiets

Beste groep,

Kort geleden weer eens de mogelijkheid gekregen om een safety aan te pakken.
Deze keer een vrij vroeg model . 1887 zou deze fiets moeten zijn.
Rond 1885 introduceerde Starley zijn achterwiel aangedreven safety de Rover ongeveer gelijktijdig maakte BSA een lage fiets met een ketting naar het achterwiel en Humber was er ook heel vroeg bij met een zeer herkenbaar ruitframe. Op de zadelbuis na toch wel het meest toekomstbestendige ontwerp van die eerste jaren van de achterwiel aangedreven safety.

Hillman Herbert & Cooper kwamen daar een jaartje later achteraan (begin 1886) met een model dat we kennen als het kruisframe type safety.
Een jaar terug stond er een te koop op een veiling in de UK ,later te koop bij Yesterdays waarvan deze foto.
De ontwikkelingen gingen razend snel in die eerste jaren van de achterwiel aangedreven dwergfietsen.
Hillman had een half jaar na haar eerste patent alweer een ander model bedacht. Deze keer met een framebuis die rond het achterwiel liep en dus tevens achterspatbord vormde. De zadelbuis zat hier weer op gesoldeerd.
Dit model komt alweer in de buurt van mijn safety zij het dat deze nog de rechte voorvork heeft , een socket besturing en dat de zadelbuis nog niet terug gebogen is naar de schuine framebuis.

Als je de typen van Hillman onderzoekt kom je er snel achter dat er in de jaren na 1886 heel snel vele variaties ontstonden. Dit is er ook een met alweer die framebuis die tevens spatbord is.
Mijn fiets kan ik na onderzoek plaatsen in het jaar 1887. In het jaaroverzicht ''The indispencable bicyclist handbook of 1887'' van Henry Sturmey staat ze afgebeeld met ronde voorvork vaste stuurbuis (stuur geklemd om de stuurbuis) en kettingspanning aan de voorkant van de trapas.
Die fiets heeft echter nog de enkelvoudige zadelbuis. Achterin het boek staat een advertentie van Hillman met de c vormige zadelbuis en met kettingspanners richting achterwiel.
Mijn fiets zit dus tussen beide modellen in qua uitvoering. Tel je daar bij op dat het framenummer van mijn fiets zo`n 2600 fietsen na het 1886 model komt (wat bij Yesterdays te koop stond en nu bij Velorama te bewonderen)dan zit je redelijkerwijs in 1887.

Zo als te zien in de eerste foto van dit onderwerp: de fiets heeft een aantal mankementen waaronder een missende voorvork.
Ik vond dat de eerste en meest uitdagende klus om aan te pakken.
Voor dat ik daarmee aan de slag ben gegaan wilde ik eerst eens kijken wat de totale vorm van de fiets zou zijn.
De vorige eigenaar had de suggestie gedaan dat er een klein voorwiel in had gezeten.
Geheel toevallig had ik in de dagen rond mijn aanschaf ook een latere (1891) Premier (hIllman Herbert and Cooper) in huis en kon ik de vork zonder veel omslachtigheid eens uitproberen in de fiets. Het was me al duidelijk dat er een ronde vork in moest en niet de rechte van de eerste modellen. Wel is mijn frame waarschijnlijk in eerste instantie gebouwd voor een rechte vork. De framebuis heeft een naad net voor de aanhechting van de schuine stang die er op duid dat het frame waarschijnlijk langer was (voor een rechte vork) en bij wijziging in de fabriek is aangepast (ingekort) voor een ronde vork.
Er is een afbeelding van deze fiets met rechte vork en dus lang frame. En militair model (geweer aan het frame) die te zien is op de site online bicycle museum van Colin.

Het maken van een vorkbuis begint met het selecteren van een naadloze buis van de juiste diameter. Door plakband te plakken rond de ovale restanten van de bestaande vorkbuis kon ik een omtrek bepalen. Door dit recht en juist omsluitende plakbandje om een ronde buis te plakken zie je of de diameter van een ronde buis overeenkomt qua omtrek met de ovale vorkbuis. Uitrekenen kan ook Pi x diameter.
Vorkbuizen lopen altijd conisch naar een kleinere diameter bij de wielnaaf.
Ik heb jaren terug eens een apparaat voor m`n draaibank bedacht waarmee ik in staat ben om conische buizen te vervaardigen.
Het is een stel stevige kogellagers die ik op een oude draaibank kop heb geplaatst. De lagers hebben een rond buitenoppervlak en zijn met een sleutel strakker op de buis te draaien. Het support van de draaibank waar de kop op staat loopt automatisch van links naar rechts.
Bij iedere gang draai ik de kop iets strakker en begin steeds een stukje verder op de buis. Je krijgt dan een getrapte buis die tijdens het proces ook een cm of 5 in dit geval langer wordt. Je kan uitrekenen hoe veel verloop je wil hebben en daarop bepaal je de stappen.(hoe ver die uit elkaar zitten).
Als je aan het eind bent gekomen kun je het hele proces nog een paar keer dunnetjes over doen waarbij je al aandraaiend de hele buis af loopt.
Daarmee wordt het trapsgewijze gaandeweg een gladde conisch vorm.
Dit proces kan je alleen doen met een naadloze buis. Een gelaste buis is niet homogeen en trekt in het proces meteen krom naar de naad.
Overigens moet je ook een naadloze buis een keer uitspannen en recht maken omdat ook deze wel wil gaan slingeren.

Na het conisch maken volgt het ovaal maken. Daarvoor heb ik eens een walsje gemaakt. Voor een eerdere fiets heb ik het uit de hand gedaan maar met wals geeft het een mooiere gelijkmatigere ovale vorm. Voor de ronde vork vorm heb ik een oude buigmal weer eens van een wat andere ronding voorzien.
Nog een heel gestoei maar met de nodige warmte toevoer ontstaat er toch een soort eindproduct.
Tenslotte heb ik de vorken met ovale binnen verstevigingen vast gesloldeerd in de bestaande restanten van de vork.
De breuklijn tussen oude en nieuwe vork heb ik tenslotte gelast om geen overgang meer te zien. Op de foto hier onder zie je dat ook de verticale stuurbuis eens en breuk heeft gehad. Het was gerepareerd met een gesmede sok om de breuk heen. Ik heb dat weer terug gebracht naar de oorspronkelijke vorm al kun je ook beargumenteren dat zo`n reparatie mag blijven zitten. Dat zijn steeds weer keuzes die een individueel restaurateur te maken heeft. Voor beide is wat te zeggen.

Op de laatste foto is te zien dat ik ook al een voorspatbord heb gemaakt.
Het voorwiel moet nog maar er is wel een velg.
Ik hang regelmatig de fiets in elkaar om het geheel in de gaten te houden en om de moed niet te verliezen.
Dat klinkt een beetje om moedeloos van te worden . Dat is niet zo maar ik wil wel in de gaten houden of het een ''mooi ding wordt''
Niet dat je na alles in elkaar te hebben gezet tot de conclusie komt dat het toch een ''hork'' bleek te zijn.
Helemaal er onder uit kom ik niet wat dat betreft want de fiets heeft hier en daar onvolkomenheden die voor een deel ook te maken hebben met de
stand van zaken in dat jaar. De ketting bijvoorbeeld wordt gespannen met de schuine spanstang naar de schuine buis. Een van de kenmerken van dat het een vroeg model is. De gevolgen zijn dat bij het gaan zitten op z`n fiets de achtervork nog een beetje onder spanning door gaat buigen waardoor de ketting strakker komt te staan. Ook de torsiestijfheid van deze constructie laat te wensen over. . Ander leuk element is dat het stuur aan de buitenkant van de vorkbuis zit geklemd .Bij het lager afstellen van het stuur steekt er nog een stuk buis uit boven het stuur. Je ziet ook dat bij latere modellen het stuur eleganter van vorm is. Allemaal elementen van vroege bouw die leuk zijn en ook een beetje ''Horkerig''.
De fiets heeft enorm geleden zoals al wel duidelijk was. Dat zo iets het heeft overleefd is een wonder en maakt het ook dankbaar om op te knappen.
Van de trapas was de cup aan een kant nog aanwezig maar gescheurd. Aan de andere kant was de cup geheel verdwenen. De framebuis het de lagerfunctie overgenomen zoals te zien aan de uitgestulpte vorm aan de niet tandwielzijde. Overigens was ook een conus (aan tandwielkant) gescheurd.
Ik heb de ontbrekende cup opgebouwd met de Thomson cup uit een Phoenix rijwiel van omstreeks 1950. Die van Gazelle had net een te grote binnenmaat. Aan de cup zit een gedraaide flens gesoldeerd die mooi past op het weer recht gemaakte framebuisje.
Oude cup en conus heb ik gelast en afgeslepen. Zou je bij een dagelijkse fiets niet doen maar in dit project is het van geen enkel belang om dingen te maken voor vele kilometers. Dit asje gaat het de komende jaren prima doen! Deze fiets heeft het Hillman Herbert & Cooper geklonken voor tandblad. Heel fancy in die jaren en deze is super recht! De fiets heeft ook de Abbingdon patented chain. Geen blokketting en ook nog geen roller ketting maar wel fraai uitgevoerd met de in elkaar hakende schakels.En gelukkigerwijs ook nog vrij goed qua slijtage.
De cranks zijn zoals bij alle Premiers die ik tot nu toe onder handen heb gehad van King Dick Abingdon works.
Bij ongeschonden versies staat er zo`n bulldog kop op de crank afgebeeld. Het achterwiel vormt nog een uitdaging. Niet alleen de velg is ernstig doorgerot. De lagerbanen (en kogels) zijn totaal weggerot. Leuk detail; het achtertandwiel lijkt voor een moderne ketting te zijn gekmaakt maar in feite hebben ze het zo gefreesd om tussen de tanden in nog een extra mogelijkheid te hebben om de ketting op te laten lopen. Bij slijtage van de aanvankelijk gebruikte tanden zet je de ketting een halve tand verder en heb je weer een frisse start. Het tandwiel vormt een geheel met de linker stalen naaf flens. De rechter flens is van brons.

Groeten,
Maarten

Prachtig project Maarten.

Verrassende inzichten zoals het dubbele gebruik van het achterkettingwiel!

inderdaad een erg mooi project, en ook dank voor je verduidelijkingen bij de vorkreconstructie.

Geweldig Maarten!

Knap hoe je het allemaal voor mekaar krijgt om alles tot in de perfectie na te maken.
Ik ben wel eens benieuwd of je velg nog deftig kan repareren. Misschien best een koperen mal maken van de binnen -of buitenkant van de velg en het dan stukje voor stukje oplassen. Of is dit geen optie?

Zeg ik het goed dat een grote vaste lamphaak meestal duidt op een vroege safety fiets?

Groeten,
Bart

Ha Bart,
Ja de velg was ik inderdaad van plan om met koperen mallen te gaan werken.
Koper plakt niet vast aan het co2 lassen maar voert wel goed de warmte af.
Dat gaat dan voor een gedeelte van de velg werken maar ik vermoed dat een helft te slecht is om nog op te lassen. Daar zal ik een nieuw stuk velg voor walsen denk ik nu.

Over de lamphaken van toen. Ik heb daar zo geen absolute gegevens over maar denk wel dat als er bij aanvang vaste lamphaken zijn gebruikt ze er later op terug kwamen omdat het beperkend werkt als de lamphaak een vaste plaats heeft.
Mijn Lea Francis (1907) heeft een lamphaak vast aan de bovenste balhoofdconus (en stuurstrop) Mocht men daar van af willen voor bijvoorbeeld een mand of een andere lampbevestiging dan rest er niets anders dan een ijzerzaag.
Zeker is dat in de begin periode niets bepaald was bij die safety`s . Ze waren nog volop aan het zoeken. Zo`n vaste lamphaak kan daar ook best onderdeel van uit maken. Overigens is de fabriek van jouw Sparkbrook van een zelfde eigenaar als de Premier die hier besproken is. Hillman Herbert & Cooper kochten de Sparkbrook works en lieten het naast die van Premier bestaan. Er zijn niet veel overeenkomsten te zien tussen de merken maar er is wel een tandem driewieler van Premier die sprekend lijkt op een van Sparkbrook.

Groeten,
Maarten

Hoi Maarten,
Die velgen zien er heftig uit in vergelijking met die van mijn crecent,
op de manier dat wij dat samen hebben opgelost zal dat hier ook mogelijk zijn
of is het materiaal te dun geworden?

Nol

Die fiets boft dat hij bij jou terecht is gekomen. Dat verrotte achterlager wordt ook nog wel een puzzeltje denk ik. Succes, mooi project!

Ha Nol,

Nou in feite waren en zijn jouw velgen van het holle type die dus opgebouwd zijn van plaatstaal als ik het me goed herinner.
Op de Hillman zijn het crescent (maan) vormige velgen (niet te verwarren met het fietsmerk Crescent). Dik in het midden tussen de spaken en dun uitlopend naar buiten/boven. Het vervaardigen van nieuwe stukjes is lastig omdat die rond lopen en ook nog dun uitlopend zijn. Bij jouw velg was het een buis die ik kon open slijpen en er in lassen.Bij de Hillman is de achtervelg echter zo totaal verrot in de helft van de omtrek dat ik daar geen houvast meer aan heb.
Ik ben van plan om de helft te behouden en de andere helft nieuw te maken . Ik kan natuurlijk voor ik de boel afbreek de nieuwe helft perfect van de goede diameter maken zodat het als totaal een evenwichtige rechte velg wordt.
Maar hoe dan ook zal het gaan met het nodige kunst en vliegwerk. Ik herinner me dat jouw achtervelg wat beter uit deze strijd was gekomen dan voor.
Zo gaan die dingen .Die laten zich niet altijd in regels vatten.

Groeten,
Maarten