Fongers BB 1946

[jrietveld]

Ons lid Rudolf Wortelboer komt regelmatig voor vakantie op Schiermonnikoog. In 2023 trof hij daar bij fietsenzaak Soepboer een Fongers BB uit 1946 aan. Voor een nette prijs kon hij deze fiets kopen en sindsdien staat de fiets gestald bij zijn vader in Glimmen. Onlangs heb ik deze fiets gefotografeerd en onderzocht. Omdat het een van de laatst geleverde fietsen van dit dure model is, is het de moeite waard deze fiets nader onder de loep te nemen.

Allereerst over de BB-fietsen van Fongers. De BB heren- en BD dames-rijwielen zijn de sterklasse van dit merk sinds 1905. Het betreft hier de meest degelijke en luxe modellen van het merk (dat so wie so goede fietsen maakte). Tussen 1902 en 1921 was 7% van de ca. 90.000 geleverde Fongers fietsen een BB of BD. Van 1921 tot 1948 betrof het slechts 1% van de ca. 200.000 geleverde fietsen. Derhalve een vrij zeldzaam model, waarvan er niettemin de nodige bewaard zijn gebleven (misschien juist vanwege hun kwaliteit). De fietsen van deze soort ('1e soort A') onderscheidden zich van de andere soorten/modellen door een versterkt frame (versterkte balhoofdlugs en zitbuis, brug in liggende achtervork, voorvork met ingesoldeerde patten tot 1935) en door een duurdere afmontage (balhoofdstrop met stuurslot, soort remmen, Fongers Hygienisch zadel). De uitvoering verschilde per tijdvak. De vraag naar deze dure fietsen nam in de jaren 30 sterk af, omdat de prijzen van fietsen flink daalden en maar weinig mensen nog een duur model Fongers wilden kopen (dat tot wel acht maal duurder was dan een eenvoudig model van een goedkoop merk). De BB’s en BD’s zijn tientallen jaren de duurste toerfietsen van Nederlandse makelij geweest.

De laatste batch van 100 BB-frames werd in 1942 gemaakt, afgaand op de afleverdata in de seriegarantieboeken. Deze frames beginnen met letter F en de modelcode is BB.0.60. Niet duidelijk is waar de toegevoegde 0 voor staat (die ook al in de een na laatste batch uit 1940 werd toegepast). In de jaren 1943-1945 werden weinig fietsen uitgeleverd omdat er gebrek aan onderdelen was. De BB-modellen uit deze laatste batch zijn vooral in 1946 en 1947 afgeleverd. In de nieuwsbrieven van de fabriek uit die jaren aan de dealers komt dit model echter niet voor. Het lijkt er op dat ze werden gegund aan klanten en dealers die een speciale relatie met de fabriek hadden. Zo werd de BB met framenummer F15052 op 4 mei 1945 aan de burgemeester van de stad Groningen geleverd, een paar dagen na de bevrijding van de stad.

Kijken we naar de op Schier gevonden fiets met nummer F15066, dan valt op dat deze bijna 80 jaar oude fiets nog in zeer goede staat verkeert. Lak en chroom zijn in prima conditie en ook technisch is de fiets in orde. Hij werd in december 1946 geleverd aan agent Bischoff in Hoogezand, een zaak die nog steeds bestaat. De precieze aanschafprijs van deze fiets in luxe uitvoering (9K) is niet bekend, maar zal naar schatting rond de 200 gulden hebben gelegen. Het lijkt erop dat de fiets in 1956 een beperkte modernisering heeft ondergaan. De Lucifer-verlichting die erop zit dateert uit dat jaar en ook de gemonteerde Gazelle bel komt uit die periode. De haakse lamphaak is toen vervangen door een snep-model. Op het achterspatbord zit een genageld dealerplaatje van rijwielhandel Schreuder op de Paterwoldseweg in Groningen, die waarschijnlijk de wijzigingen heeft doorgevoerd. Het Veeno-zadel op de fiets is natuurlijk ook niet origineel en hetzelfde geldt voor de pedalen. Toch is de fiets grotendeels origineel met als bijzonderheden de SA-voortrommelnaaf met kabelbediening (tot en met 1948 toegepast, bij gebrek aan sturen met stangbediening) en de Torpedo Dreigang achternaaf uit bouwjaar 1941. Dit onderdeel is bijzonder omdat Fongers importeur was van Sturmey Archer en de versnellingsnaven van dat merk in 1946 nog niet leverbaar waren. Opvallend zijn ook de smalle cranks met ingefreesde gleuven en de originele kettingkast (die aan restauratie toe is).

Al met al een interessante fiets en voor zover bekend de jongste BB-fiets van Fongers die is overgebleven. Naar verwachting wordt de fiets dit jaar in oude glorie hersteld.

groet, Jos

[Durabo88]

Beste Jos,

Een zeer interessante fiets inderdaad. Wat mij technisch meteen opvalt als ik het goed zie, is dat er alleen een voorrem op deze fiets zit. De achternaaf is een zeer zeldzame Torpedo Universal Dreigang met vrijloop (ik zie echt geen remarm of bandage?). Over deze naven is weinig over op internet te vinden en alleen op de documentatiebank van de Duitse vereniging is een technische handleiding. Zelf heb ik de variant van deze naaf met trommelrem in drievoud in mijn bezit en alledrie dateren ze uit 1942. Ook alledrie stevig in het chroom, terwijl naven voor de interne Duitse markt volgens mij alleen gelakt of vernikkeld werden. Een ander clublid vertelde mij een keer dat er voor de export nog werd verchroomd om oorlogsdeviezen te verdienen. Hoe dan ook, de naaf is zeer zeldzaam en je zal nog heel moeilijk aan onderdelen komen, dus voorzichtigheid bij onderhoud is geboden. Technisch heeft de haaf pallen in de vorm van losse halve maantjes (volgens mij zonder veertjes), zoals later ook de SW van Sturmey Archer. Het tandwiel zit met drie nokken op de drijfkop, maar let op deze nokken zijn rechthoekig, zoals ook bij de latere Modell 53. Mijn vraag is of jij of de eigenaar de datering van de naaf willen bekijken, want ik ben benieuwd of deze ook in 1942 is geproduceerd?!

Pagina's waar iets over de naven word geschreven:
https://scheunenfun.de/f+s-universal-dreigang.htm
https://szegediretrokerekparok.blog.hu/ ... l_dreigang

Mocht nog iemand zo'n naaf los hebben liggen om te ruilen voor één met trommelrem, dan houd ik me ook aanbevolen! Overigens heb ik de F&S voornaaf met trommelrem ook een keer op een Fongers fiets van een ander clublid gezien, maar dan in combinatie met Dreigang Modell 29 achternaaf met terugtraprem.

Mvg,

Y.

[jrietveld]

Hoi Y.

Scherp opgemerkt, er zit inderdaad geen remmechanisme in de achternaaf. Ik heb deze naaf ook nog nooit gezien. Op de versteller staat rechts '41' ingestanst, dus dat zal ongetwijfeld het bouwjaar zijn. Dank voor je toelichting op dit onderdeel.

groet, Jos

[Durabo88]

Beste Jos,

Het is in mijn ogen een voorbeeld van dat men in de wederopbouw roeide met de riemen die men had. Het kiezen voor enkel een trommelrem voor en dan nog met een kabel, die kan breken, lijkt mij niet gebruikelijk bij Fongers. Maar misschien was er tijdelijk even geen achternaaf met terugtraprem of trommel. Deze naaf zou je alleen verwachten op een fiets met knijpremmen. Dit soort voorbeelden zijn een lust voor het oog, bedankt voor het delen!

[therudolf]

Erg leuk stuk Jos! En bedankt voor de interessante aanvullingen Y. De fiets is een slachtoffer van zijn tijd.

Groet,
Rudolf

[DaVinci]

Leuk verhaal!
Heeft de huidige eigenaar van de fiets via de fietsenwinkel op Schiermonnikoog nog contact gehad met de vorige eigenaar om zo een beetje meer van de geschiedenis van deze toch wel bijzondere fiets, te weten te komen?