Vereniging De Oude Fiets

Nog een vraag over de ontwikkeling van een specifiek onderdeel: spaken:

Op de meeste overgebleven oude fietsen van begin 20ste eeuw zitten nu allemaal verzinkte spaken. Maar wat zat er toen eigenlijk in? Vanaf wanneer werden verzinkte spaken toegepast? Er staat mij ook bij dat er gelakte, roestvrij stalen en vernikkelde spaken zijn toegepast, en dat verzinkte spaken die later vervingen (jaren '30?). Roestvrij bestaat nog steeds als alternatief, maar wordt nu wat minder toegepast. Wat hoort eigenlijk op fietsen uit begin 20ste eeuw, en wanneer kwamen verzinkte spaken in gebruik?

Interessant onderwerp Jeroen,

Ik heb over het gebruik van verzinkte spaken ook nog geen goed zicht maar bijvoorbeeld mijn Fongers BD3 uit 1903 heeft originele spaken dubbel butted en heel dun in het midden en die waren vernikkeld. Je zag het nog rond de koppen en bij het stuk draad onder de nippel.
Het is zo als je al aangaf niet altijd te zeggen of spaken origineel zijn maar in m`n 1908 Raleigh zitten verzinkte spaken. Ik zou denken dat die er ook origineel ingezet zijn omdat de fiets er verder tamelijk ongeschonden uit ziet.
Mogelijk is het dus al een oud gebruik, die verzinkte spaken.
Moeilijk vast te stellen besef ik.

Groeten,
Maarten

Goedenavond,

Zo een datum erop plakken lukt ook mij niet. Ik denk dat de keuze voor zink-galvanisatie de meest gekozen optie is voordat (in Nederland) RVS in zwang kwam. Zwart lakken kan ik mij voorstellen in tijden van materiaalschaarste, zoals in beide oorlogen. Ik heb zelfs een keer een voorbeeld gezien waar het hele gespaakte wiel in de lak was gedompeld. Dat even terzijde, RVS was er voor de oorlog al en bijvoorbeeld al op Zweedse fietsen van rond de Tweede Wereldoorlog. Zo had ik ooit een legerfiets met Double Butted RVS spaken. RVS komt in Nederland echter mijns inziens pas in de jaren 80 in zwang (zie o.a. Batavus). Reden hiervoor is denk ik de prijs van RVS, die ook nu nog hoger is dan zinkspaken. Nu even terugkomend op nikkelen (en later ook verchromen) van spaken, dit is niet echt een goede beschermlaag in de winter. Het zink vormt een corrosielaag die het staal beschermd tegen roesten. Vernikkelen en evt extra verchromen geeft een laagje non-corrosief metaal over het staal, maar is ook na korte duur niet geheel dicht. In de winter (met het zout) gaat de spaak toch aardig snel roesten.

Als ik kijk naar de transportfiets prijscouranten dan zie ik in de jaren '20 en begin '30 alleen roestvrij staal genoemd, als er uberhaupt iets is genoemd. Zie bijvoorbeeld: http://www.transportfiets.net/2010/06/1 ... ogus-1926/

Nikkel helpt inderdaad niet zo goed tegen roest. Het helpt tegen roest zolang het nikkel onbeschadigd is. Maar net als met chroom, eenmaal door de beschermlaag heen versterkt het het roesten (galvanische corrosie). Zink doet het omgekeerde. Omdat zink minder edel is dan staal oxideert het zink, en vertraagt het het roesten van eventueel blootliggend staal. Nikkel moet je dan ook eigenlijk altijd nog extra beschermen door in te vetten, zodat blootliggend staal niet aan zuurstof blootgesteld wordt.

Jeroen,ik ben het zeker met je eens dat nikkel geen roestpreventie geeft.
Er moest in die vroege jaren gepoetst worden om de fiets netjes te houden. Ik denk dat dat ook wel geaccepteerd was in de periode dat het rijwiel nog een kostbaar bezit voor vrijetijdsbesteding was.
Maar gaandeweg richting gebruiksartikel/vervoersmiddel, dus weg van vrijetijd `s ding ging dat roestprobleem ergernis geven en ontstonden de all weather fietsen. Niet persé heel fonkelend voor een ''zondags pronken'' maar wel doeltreffender voor het gebruik door het hele jaar heen .
Ik denk overigens dat de transportfiets waar je een link naar stuurde niet zozeer rvs spaken had maar eerder verzinkte en daarmee ook ''roestvrije'' spaken had.
Relatief dure Sunbeam`s en Singers (en ongetwijfeld nog andere Engelse fietsen) hebben begin 20e eeuw al zwartgelakte spaken waar de rest van de fiets (velgen cranks stuur etc.) vernikkeld waren.
Ik heb ook begrepen dat zink een licht zelfherstellende eigenschap heeft. Dus dat een krasje niet onmiddellijk tot roest zal leiden.

Groeten,
Maarten

De term "roestvrij" komt regelmatig in oude folders voor maar is inderdaad alleen te lezen als "niet roestend" (door welke behandeling dan ook, en uiteindelijk toch wél roestend) en zeker niet als rvs in de technische zin. Echte rvs-spaken zijn er in Nederland pas sinds 20 jaar of minder gebruikelijk. Zwarte gelakte spaken kwamen er voor de oorlog wel voor, verchroomd zie je bijna niet (ken ik alleen van een voorbeeld uit het buitenland), en vernikkeld was er in de vroege 20e eeuw kennelijk wel als ik Maarten's tekst lees maar daar weet ik niets van af.

Groeten,
fietser

Fijne zinvolle discussie!
Verchroomde spaken werden in de jaren 70 en misschien al eerder veel in racefietsen gebruikt, ook butted of double butted.

Mijn Sunbeam van 1933 heeft van origine zwart gelakte spaken.

Toch goed dat ik deze discussie heb geopend, want bij roestvrij veronderstelde ik dat dat hetzelfde betekende als wat we nu met roestvrij staal bedoelen. RVS werdt overigens pas sinds 1912 industrieel toegepast.

Maarten Waarlé schreef: Ik heb ook begrepen dat zink een licht zelfherstellende eigenschap heeft. Dus dat een krasje niet onmiddellijk tot roest zal leiden

Dat klopt. Dat komt doordat het zink onedeler is, en dus zal binden met zuurstof in plaats van het ijzer. Dat is zogenaamde kathodische bescherming, waarbij het zink het opofferingsmateriaal vormt. Bij combinatie van edele en minder edele metalen, zal altijd het minst edele metaal het eerste gaan oxideren. Daarom roest blootliggend staal onder nikkel of chroom ook zo snel, omdat het chroom het roestproces versterkt. Ook de combinatie van RVS en gewoon staal versterkt het roestproces van het gewone staal, waarom je ook nooit RVS boutjes en moertjes op je fiets moet toepassen, want alles in de omgeving roest veel harder weg.

Hallo,Maarten om op je Raleigh met verzinkte spaken terug te komen kan zeker origineel zijn in de stokvis catalogus 1912 ( zie foto) worden al vertinde spaken aangeboden gr Jan

J&L Lexm schreef:Hallo,Maarten om op je Raleigh met verzinkte spaken terug te komen kan zeker origineel zijn in de stokvis catalogus 1912 ( zie foto) worden al vertinde spaken aangeboden gr Jan

Vertind is dan weer niet hetzelfde als verzinkt. Vertinde spaken had ik nog niet van gehoord