oude Nederlandse legerfiets W.F. 153

[Jeroen Zuiderwijk]

Geplaatst door Frits Duinkerke op de facebook groep: "No. 31e Voorschrift betreffende aanschaffing, verstrekking, aanvulling, beheer, verantwoording en herstelling van rijwielen met daarbij behoorende verwisselstukken, onderhoudsmiddelen, enz. 1918.

Hierin wordt gesproken over Fongers en BSA en Nederlandsche Kroon (bij 9 R.I.) rijwielen. Ook zit er een plaat in waarop duidelijk een BSA frame is te herkennen. Met spreekt behalve over hygienische zadels ook over Brooks zadels. De bel op de tekening is een lucas king of the road. Op de tekening is het hygienische zadel uitgerust met een messing plaatje met daarop gegraveerd een cirkel met daarin een kroontje en de letters C W. (Centrale Werkplaats). Ik heb zo'n zadel in mijn collectie."

[Martijn_Wielrijders]

Ik kom laat aan. Maar wellicht helpt de volgende info.

De Nederlandse legerfiets kent twee fases. De eerste fase is van 1914 tot aan 1922. In deze periode werden de rijwielen geproduceerd door de constructie werkplaats. Vandaar dat de eerdere modellen gemarkeerd zijn met CW. Deze fietsen zijn qua framehoogte ook een stuk lager. Ook hadden de vroege modellen het bagagedrager model wat al eerder in deze chat gedeeld is. Deze bagage drager is later aangepast en gebruikt tot aan 1940.

De volgende fase begint als de constructie werkplaats stopt met het produceren van rijwielen in 1922 en de productie overbrengt naar de artillerie inrichtingen. Hier werden rijwielen gemaakt van 1922 tot aan 1940. Deze fietsen zijn gemarkeerd met de letters WF, deze staan voor wapen fabriek. Zoals eerder genoemd was dit model qua frame hoogte hoger dan het CW model.

De frames werden geïmporteerd van de BSA. De vroege CW modellen hadden ook een BSA crankstel maar dit werd later niet meer gebruikt. Op deze foto is het verschil duidelijk te zien! Ik zal de grote verschillen op een rijtje zetten:

Linker rijwiel(1e op foto) (WF 2e model rijwiel) Hoog frame, geen BSA crankstel, 2e model bagagedrager.

Rechter rijwiel(2e op foto) (CW 1e model rijwiel) lager frame, BSA crankstel, 1e model bagagedrager. Dit model staat ook in de handleiding. Deze werd vrij snel vervangen door het model wat op het 1e rijwiel te zien is. Dit model bagagedrager is tot aan 1940 gebruikt.

Over de transport versies is helaas weinig bekend. Hopelijk heb ik wat dingen duidelijk kunnen maken. Als iemand nog een CW of WF gemarkeerd frame heeft liggen en daar vanaf wilt dan wil ik hem erg graag overnemen! staat en compleetheid maakt niet uit.

[remurk]

Omtrent de inslagmerken van de vooroorlogse Nederlandse militaire rijwielen is één en ander vastgelegd in het Voorschrift Rijwiel No 86 dd 1932.
In artikel 44 staat oa vermeld: "De legerrijwielen bestemd om te worden bereden door in uniform gekleede militairen, hebben een rood-wit-blauw balhoofd. In het onderbalhoofdverbindingsstuk staan een kroon en de letters W.F. of C.W., soms met de toevoeging B.M. (Buiten Model). Rijwielen uitsluitend bereden door niet in uniform gekleede personen hebben een groen balhoofd. Het contrôlenummer staat links in het zadelpinverbindingsstuk geslagen, dan wel op een messingen plaatje, geklonken op de bovenbuis." De rijwielen konden geleverd worden in 2 maten, namelijk 22" en 24".

Militaire rijwielen werden tot ca 1914 geproduceerd door private ondernemingen zoals Burgers ENR, Fongers en Simplex. Vanaf 1914 werd de productie overgenomen door het staatsbedrijf Artillerie Inrichtingen, ook wel bekend als A.I. De A.I. was een groot industrieel bedrijf dat meerdere vestigingen had , maar dat ook verschillende namen heeft gehad, waaronder ook Constructie Werkplaats. Waar de inslagmerken C.W. en W.F. voor staan is niet bekend, dat wil zeggen, ze zijn niet terug te vinden in officiële militaire geschriften. Het kan te maken hebben met de plaats van productie, maar het kunnen ook kwaliteitsmerken zijn. Bekend is wel dat de productie van militaire rijwielen kort ná WO I naar de locatie Hembrug is gegaan. Als eerste productielocatie wordt de Werkplaats Delft aangehouden, waar ook de leerwerkerij was gevestigd. Op de kaartentassen en de gereedschapstassen staat "Art.Inricht." ingeslagen, soms met toevoeging Delft. In het Nationaal Archief bevindt zich trouwens nog materiaal over de Nederlandse militaire rijwielen; daar moet ik nog een keer naartoe.

[Martijn_Wielrijders]

Ik heb een kranten artikel toegevoegd wat misschien duidelijkheid/logica geeft in de afkortingen. Tot aan het jaar 1922 is de rijwiel productie van het leger aanwezig geweest bij de constructie werkplaatsen in Delft. Na de sluiting werd alles verhuist naar de Hembrug wat overigens de wapen fabriek is van het Nederlandse leger. dus wellicht om deze reden de W.F. afkorting. Al hoewel de C.W. afkorting mij de plek van productie lijkt durf ik dit niet met zekerheid over W.F. te zeggen. Ik zou ook graag dieper in dit onderwerp willen duiken bij het juiste archief om al deze vragen met zekerheid te kunnen beantwoorden.

[JasperA]

Mij is altijd verteld dat er geen enkele Nederlandse legerfiets bewaard is gebleven (want omgesmolten) of dat er maar 1 echte bekend zou zijn. En de Fongers fietsen voor het KNIL worden niet als ‘Nederlandse legerfiets’ aangemerkt. Maw; Hoeveel Nederlandse legerfietsen zijn er op dit moment bekend? En is er daarin dan nog onderscheid te maken in door het leger zelf vervaardigde rijwielen en door private bedrijven vervaardigde rijwielen?

[remurk]

Omtrent de aantallen door Fongers geproduceerde militaire rijwielen heeft Jos Rietveld onderzoek gedaan bij zijn onderzoek van het Fongers archief. Voor het Nederlandse leger zijn dat er (maar) ca 200 geweest, vóórdat de A.I. de rijwielproductie voor het Nederlandse leger overnam omstreeks 1914. Maar aan het leger in het vm. Ned.-Indië, het K.N.I.L., zijn dat er veel meer geweest, namelijk een paar duizend tot in de 20er jaren. De reden daarvoor is onder andere dat de uitgaven voor de Nederlandse krijgsmacht ten laste kwamen van het Ministerie van Oorlog, dat in jaren tussen beide Wereldoorlogen zeer beperkt was, terwijl het KNIL werd gefinancierd door het Ministerie van Koloniën, dat een veel ruimer budget had vanwege de bescherming van de (grote) Indische handelsbelangen. Het KNIL was daardoor in staat om de kwalitatief betere Fongers rijwielen te blijven aankopen. Omtrent de aantallen door de A.I. geproduceerde militaire rijwielen zijn (nog) geen nadere cijfers bekend. Bij het Nationaal Archief bestaat wel een uitgebreid dossier over de vroegere Artillerie Inrichtingen, maar dat is niet digitaal toegankelijk voor document onderzoek; dat kan op afspraak ter plekke worden gedaan (ga ik volgend jaar proberen). Het is niet zeker of daarin ook exacte productie aantallen van militaire rijwielen gevonden zullen kunnen worden. De Hembrug-fabriek is in de oorlogsjaren door de bezetter naar Duitsland overgebracht en het is maar de vraag wat er van het vooroorlogse militaire archief is overgebleven. In de jaren '30 werden militaire rijwielen voor 2 doeleinden gebruikt, namelijk bij 2 Regimenten Wielrijders, dat waren getrainde gevechtstropen met als taak snel verplaatsbare vuurkracht: ze waren daartoe uitgerust met karabijnen en mitrailleurs; deze regimenten werden aangeduid als 1RW en 2RW; tevens beschikte de Cavalerie over een aantal Eskadrons Wielrijders. Daarnaast beschikten vele legeronderdelen over rijwielen voor logistieke doeleinden zoals ordonnansen, verbindingen, geneeskundigen e.d.; kortom wel militair gebruik, maar geen specifieke gevechtstroepen. Na de capitulatie in 1940 zijn de rijwielen vrijwel allemaal in Duitse handen gekomen, die ze goed kon gebruiken, aangezien ook het Duitse leger grote aantallen militaire wielrijders telde. Na de oorlog kon de burgerbevolking deze rijwielen uiteraard goed gebruiken, waardoor de vooroorlogse Nederlandse militaire rijwielen nauwelijks meer terug te vinden zijn. In Indonesië was dat anders, want de Japanse bezetters hebben de KNIL rijwielen tijdens de 2e Wereld Oorlog weliswaar geconfisqueerd, maar na de Japanse capitulatie zijn de Japanse militairen per schip naar Japan gerepatrieerd; vele voormalige KNIL-rijwielen zijn daardoor in Indonesië achtergebleven (en aldaar echte collector's items geworden).

[remurk]

Foto KNIL Wielrijders in voormalig Ned.-Indië

[Martijn_Wielrijders]

Dag Jesper,

Er zijn een paar exemplaren bewaard gebleven. Ik ben zelf in het bezit van een WF gemarkeerd leger rijwiel. Deze is door de artillerie inrichtingen geproduceerd. Zover ik weet zijn er rond de 10 fietsen van zowel het CW of WF model bekend in privé collecties en musea (Nationaal militair museum 2 of 3 rijwielen) (cavalerie museum 1 CW model rijwiel). Voor de eigen productie van rijwielen voor het leger werd er aangekocht bij Simplex(had het eerste leger contract), en Fongers (en volgens mij burgers). Waarvan Fongers eigenlijk nog als enigste overbleef nadat het leger eigen rijwiel produceerde. Fongers bleef alleen nog maar leveren aan de KNIL zoals in dit bericht hierboven word uitgelegd. Van de Fongers leger rijwielen zijn geen exemplaren bekend in Nederland zover ik weet. Van Simplex heb ik ooit 1 gezien. Bijna alle fietsen zijn meegenomen naar Duitsland en de rijwielen die je vind zijn vaak alleen maar frame's In indonesië heb ik vrijwel alle modellen voorbij zien komen. Ik heb ook nog wat kranten stukjes waar gepraat word over Brennabor rijwielen in het KNIL.

[deraptor]

Interessant topic dit, leuk om mee te lezen!

Het Hembrugterrein is nu geloof ik helemaal verhipt, maar in de fase tussen sanering en verhipping was het een erg bijzondere plek met dito sfeer..

CIMG2856.JPG (151.9 KiB) 2119 keer bekeken

[Rob Houkes]

Leuk dat deze draad weer is opgepakt, na een paar jaar radiostilte Ja, er zijn inderdaad nog wel een paar rijwielen bewaard gebleven en zo nu en dan duikt er ook nog een nieuwe op, zoals het WF 153 frame en het met WF 122 gemerkte transportfiets-frame dat ik hier dus al weer járen terug bij heb gepost. Dat frame bleek van een zogenaamd 'kabelrijwiel' te zijn, dat door de verbindingsdienst werd gebruikt om veldtelefoonkabels uit te rollen. Op de website van het NMM staat een foto van zo'n fiets in originele toestand, ik hoop dat ze het niet erg vinden dat ik 'm hier even gebruik:

militair_transportfiets_nmm_compleet.jpg (82.89 KiB) 1978 keer bekeken

Aan de hand van deze foto en het voorschrift rijwiel uit 1932 is mijn frame is inmiddels opgebouwd tot een rijdende fiets, deels zelfs met originele onderdelen. Er ontbreken er nog wel een hoop, vooral de rollendrager zou 'm helemaal afmaken, maar ik denk niet dat ik die ooit nog ga vinden! In eerste instantie had ik wel een verkeerde maat (transport)wielen gebruikt, uit het voorschrift blijkt dat het gewoon 28 x 1 1/2 moet zijn... ik had ze net gespaakt toen ik dat voorschrift vond Dat is inmiddels aangepast maar een foto heb ik (nog) niet. Dan maar even een oude, nog met verkeerde maat wielen dus.

IMG_8982_ZW.jpg (444.91 KiB) 1978 keer bekeken

De restauratie is nu wel zo'n beetje klaar, al hoop ik natuurlijk altijd dat er nog ergens een onderdeel opduikt, maar over de geschiedenis en het gebruik weet ik nog maar heel weinig, dwz het meeste wat ik daar van weet heb ik hier eigenlijk al vermeld. Ik wil graag nog eens een artikel schrijven voor in het clubblad en het zou leuk zijn als ik daar wat meer over kon vertellen, dus als iemand er nog wat informatie heeft hoor ik het heel graag!

Bij het Nationaal Archief bestaat wel een uitgebreid dossier over de vroegere Artillerie Inrichtingen, maar dat is niet digitaal toegankelijk voor document onderzoek; dat kan op afspraak ter plekke worden gedaan (ga ik volgend jaar proberen).

Dat ben ik zelf ook al een tijd van plan, maar door drukte en allerelei andere redenen komt het er al jaren niet van... Zouden we er misschien samen naar toe kunnen gaan? Altijd leuk om eens kennis te maken en -uit te wisselen.